معماری ایران در دوراهه سبک ملی و جدید

History Restatement – 18
Iranian Architecture in Selection of National Style & New Style

و اما درباره طرز تفکر دومی، یعنی نداشتن تعصب نسبت به سنن و آداب گذشته و نظر انداختن به حال و آینده، باید گفت که اینجانب در عین حالیکه طرفدار این طرز تفکر هستم، از زیاده‌روی و افراطی بودن در این زمینه و باصطلاح از پاپ هم کشیش‌تر بودن نیز بیزار هستم. یعنی با تقلید کورکورانه از معماری امروزه اروپا و آمریکا و غیره بدون درک و بررسی خصوصیات محیط زندگی ما از نظر اجتماعی و اقتصادی و جهات اقلیمی و غیره مخالفم. از طرف دیگر، فرمالیزم ساختمان‌های امروزه‌مان را خطرناک می‌دانم و این هرج و مرج که در معماری معاصر ایران وجود دارد، یک قسمت ناشی از همین فرمالیزم است که گروهی برای اثبات پیشرو و متجدد بودن خود، مقلد ساختمان‌های اروپا و آمریکا در این سرزمین شده‌اند بدون اینکه مختصر توجهی به خصوصیات اقلیمی و اجتماعی محیط خود کرده باشند. اینست که مردم امروز غالبا از آنها شکایت دارند و این خود جای بحث مفصلی است.

در اینجا تذکر نکته‌ای را لازم می‌دانم. همانطوری که قبلا اشاره شد، ما برای معماری قدیم خودمان احترام فوق‌العاده‌ قائل هستیم. واقعا هم آثار معماری‌های اصفهان که عهد صفویه به وجود آمده و زینت بخش آن شهر تاریخی شده‌اند نباید سرسری گرفت و نسل جدید باید در مقابل عظمت این ساختمان‌ها سر تعظیم فرود آورد ولی این ساختمان‌ها دیگر به اوضاع و احوال امروزه و تمایلات نسل کنونی و احتیاجات زندگی ما مطابقت ندارند. یک ملت نمی‌تواند همیشه متکی به گذشته خود باشد بلکه باید بیشتر به حال و آینده بنگرد، زیرا در طبیعت همه چیز رو به تکامل می‌رود و معماری هم مانند هنرهای پلاستیک دیگر از این اصل کلی متابعت می‌نماید.

سئوالی ممکن است در اینجا پیش آید و آن اینکه: آیا می‌توانیم بدون اینکه از اسلوب قدیم کورکورانه تقلید کنیم با مدرن کردن آن نتایج خوبی در معماری بدست آوریم؟ بویژه اینکه این آثار در موقع خود منبع تقلیدی برای سایر ملل نیز بوده‌ است. در جواب باید گفت اینکه ما اسلوب قدیم را بگیریم و با تزئینات زاید آنرا مدرن نشان دهیم، مانند آن است که خانم یا آقای پیری برای جوان نشان دادن خود در آرایش افراط کند تا بدین وسیله چین و شکن‌های عمیق صورتش را پوشیده بدارد. این سئوالی بود که سال گذشته از اینجانب شده؛ وقتی که شب نوروز در اصفهان بودم و در دکوراسیون مجلل ولی خسته کننده داخل سالن‌های هتل شاه عباس گردش می‌کردم، چند نفر از مشتری‌های قدیم به من نزدیک شده و گفتند آقای مهندس ببینید چقدر زیبا و قشنگ است، باید سبک مدرن را کنار بگذارید و به این اسلوب ساختمان‌ها را بسازید یا حداقل این سبک را مدرنیزه نمایید.
در جواب گفتم خانم و آقایان محترم، اگر شما را مجبور کنند که حتما لباس‌هایتان را عوض کنید و لباس‌های قدیم (زمان داریوش کبیر و یا شاه عباس...) را بپوشید، آیا می‌پذیرید؟ خانم دستپاچه شد و گفت ای وای نه‌نه‌نه. آقایان خندیدند و جواب دادند حق با شماست، مگر اینکه زمان قدیم برگردد و آنهم ممکن نیست.

آری امروز هیچ کس به عقب برنخواهد گشت و خانه و دکوراسیون امروزه نیز عقب‌نشینی نخواهد نمود و آن چند نفری که خانه‌های خود را به سبک قدیم می‌سازند، خطر بزرگی برای معماری ما بوجود می‌آورند زیرا آشفتگی امروز، بیشتر و عمیق‌تر خواهد شد. اگر لزوم و ضرورت داشته باشد که تقسیم بندی خانه‌ها امروزی باشد، چه لزومی دارد که نمای خارجی را بزک کرده و پنجره‌ها با اژیو یا رومی بسازند که معلوم نیست اصل و ریشه آنها به کدام ملت برسد.

_________________________
منبع: مجله هنر و معماری. شماره اول. فروردین - اردیبهشت - خرداد 1348